Tokaý tokaýlarynyň köpelmegi, tokaýlaryň zaýalanmagy we howanyň üýtgemeginiň abanýan howpy sebäpli bambuk we rattan durnukly çözgüt gözlemekde gahryman hökmünde ýüze çykýar.Agaçlar, bambuk otlar we dyrmaşýan palma ýaly toparlara bölünmese-de, bu köptaraply ösümlikler dünýädäki tokaýlaryň arasynda biodürlüligi gorap saklamakda möhüm rol oýnaýar.Halkara bambuk we Rattan guramasy (INBAR) we Korol botanika baglary, Kew tarapyndan geçirilen soňky gözlegler Afrika, Aziýa we Amerikany öz içine alýan 1600-den gowrak bambuk görnüşini we 600 rattan görnüşini kesgitledi.
Ösümlik we haýwanat dünýäsi üçin durmuş çeşmesi
Bambuk we rattan, ýitip gitmek howpy abanýan birnäçe görnüşi öz içine alýan köp sanly ýabany tebigat üçin möhüm iýmit çeşmesi bolup hyzmat edýär.Günde 40 kg çenli bambuk merkezli dietasy bilen ajaýyp äpet panda, diňe bir mysal.Pandalaryň aňyrsynda gyzyl panda, dag gorilla, hindi pili, Günorta Amerikanyň ajaýyp aýy, pyşdyl pyşdyl we Madagaskar bambuk lemur ýaly jandarlar iýmitlenmek üçin bambuklara baglydyr.Rattan miweleri dürli guşlara, ýaralara, maýmynlara we Aziýanyň gün aýylaryna möhüm iýmitlenýär.
Bambuk ýabany haýwanlary eklemekden başga-da, sygyrlar, towuklar we balyklar üçin tygşytly, ýylboýy iýmit hödürläp, mallar üçin ot-iýmleriň möhüm çeşmesidigini subut edýär.INBAR-yň gözlegleri, bambuk ýapraklaryny öz içine alýan dietanyň iýmitiň ýokumlylygyny ýokarlandyrýandygyny we şeýlelik bilen Gana we Madagaskar ýaly sebitlerde sygyrlaryň ýyllyk süýt önümçiligini ýokarlandyrýandygyny görkezýär.
Möhüm ekosistemanyň hyzmatlary
INBAR we CIFOR-yň 2019-njy ýyldaky hasabatynda bambuk tokaýlary tarapyndan hödürlenýän dürli-dürli we täsirli ekosistemanyň hyzmatlary, otluk ýerlerinden, oba hojalygynyň ýerlerinden we zaýalanan ýa-da ekilen tokaýlardan ýokarydyr.Hasabatda peýza .y dikeltmek, süýşmegi gözegçilikde saklamak, ýerasty suwlary doldurmak we suwy arassalamak ýaly kadalaşdyryjy hyzmatlary hödürlemekde bambukyň ähmiýeti nygtalýar.Mundan başga-da, bambuk, ekerançylyk tokaýlarynda ýa-da zaýalanan ýerlerde ajaýyp çalyşma edip, oba durmuşyny goldamaga ep-esli goşant goşýar.
Bambukdan görnükli ekosistema hyzmaty, zaýalanan ýerleri dikeltmek ukybydyr.Bambukyň giň ýerasty kök ulgamlary topragy baglanyşdyrýar, suwuň gaçmagynyň öňüni alýar we ýokardaky ýerüsti biomassany ot bilen ýok eden halatynda-da diri galýar.INBAR tarapyndan Allahabad, Hindistan ýaly ýerlerde goldanýan taslamalar suw stolunyň ýokarlanandygyny we ozal kerpiç öndürýän ýerleriň öndürijilikli oba hojalygyna öwrülmegini görkezdi.Efiopiýada bambuk, Bütindünýä banky tarapyndan maliýeleşdirilýän, dünýäde 30 million gektardan gowrak meýdany zaýalanan suwy gaýtadan dikeltmek inisiatiwasynda ileri tutulýan görnüşdir.
Durmuşyň durnukly çeşmesi
Bambuk we rattan, çalt ösýän we öz-özüni dikeldýän çeşmeler bolmak bilen, tokaýlaryň çapylmagyna we biodürlüligiň ýitmegine garşy öňüni alyş çäresi hökmünde çykyş edýär.Olaryň çalt ösmegi we ýokary dykyzlygy bambuk tokaýlaryna tebigy we ekilen tokaýlardan has köp biomassany üpjün etmäge mümkinçilik berýär, iýmit, ot-iým, agaç, bioenergetika we gurluşyk materiallary üçin bahasyna ýetip bolmaýar.Rattan, çalt doldurýan ösümlik hökmünde agaçlara zyýan bermezden hasyl alyp bolýar.
Biodürlüligi goramak we garyplygy ýok etmek INBAR-nyň Gollandiýa-Hytaý-Gündogar Afrika bambuk ösüş maksatnamasy ýaly başlangyçlarda aýdyň görünýär.Milli seýilgähleriň bufer zolaklaryna bambuk ekmek bilen, bu maksatnama diňe bir ýerli jemgyýetleri durnukly gurluşyk materiallary we senetçilik serişdeleri bilen üpjün etmän, eýsem ýerli dag gorilleriniň ýaşaýan ýerlerini hem goraýar.
Hytaýyň Çişui şäherinde ýerleşýän başga bir INBAR taslamasy, bambuk ussatlygyny janlandyrmaga gönükdirilendir.ESUNESKO bilen bilelikde işleýän bu başlangyç, çalt ösýän bambuklary girdeji çeşmesi hökmünde ulanyp, dowamly eklenç çärelerini goldaýar.ESUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawy bolan Çişui, tebigy gurşawyny goramak üçin berk çäklendirmeler girizýär we bambuk daşky gurşawy gorap saklamakda we ykdysady abadançylygy ösdürmekde möhüm element hökmünde ýüze çykýar.
Durnukly amallary öňe sürmekde INBAR-nyň roly
1997-nji ýyldan başlap, INBAR bambuk bilen rattanyň tokaý hojalygyny goramak we biodürlüligi gorap saklamak ýaly durnukly ösüş üçin ähmiýetini goldaýar.Ablyeri gelende aýtsak, bu gurama Bambuk biodürlüligi taslamasy ýaly taslamalar arkaly teklipler berip, Hytaýyň milli bambuk syýasatynyň ösmeginde möhüm rol oýnapdyr.
Häzirki wagtda INBAR bambuk paýlanyşyny dünýä derejesinde kartalaşdyrmak bilen meşgullanýar, agza döwletlerden her ýyl müňlerçe peýdalanyjylara serişdeleri dolandyrmagy has gowulandyrmak üçin okuw meýilnamalaryny hödürleýär.BMG-nyň biologiki dürlüligi baradaky konwensiýasyna synçy hökmünde INBAR bambuk we rattanyň milli we sebit biodürlüligine we tokaý meýilnamalaşdyrylyşyna işjeň gatnaşmagyny goldaýar.
Aslynda, bambuk we rattan tokaýlaryň çapylmagyna we biodürlüligiň ýitmegine garşy göreşde dinamik ýaranlar hökmünde ýüze çykýar.Agaç däl klassifikasiýalary sebäpli tokaý syýasatlarynda köplenç äsgerilmeýän bu ösümlikler, durnukly ösüş we daşky gurşawy goramak üçin güýçli gural hökmünde öz mümkinçiliklerini görkezýär.Bu çydamly ösümlikler bilen olaryň ýaşaýan ekosistemalarynyň arasyndaky çylşyrymly tans, pursat berlende tebigatyň çözgütleri üpjün etmek ukybyny görkezýär.
Iş wagty: 10-2023-nji dekabry
